ΤΑ ΤΕΤΑΡΤΑΚΙΑ ...ΤΣΕΠΗΣ .

Τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής, ένα έθιμο από τα λιγοστά που διατηρούνται ακόμα, ήταν καθιερωμένο να βάφονται από τις νοικοκυρές τη Μεγάλη Πέμπτη, γι' αυτό λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέμπτη.

Πώς όμως καθιερώθηκε αυτό το έθιμο; Τα πασχαλινά κόκκινα αυγά δηλαδή και το τσούγκρισμά τους τη νύχτα της Ανάστασης και την ημέρα του Πάσχα. Πολλές οι εκδοχές για το πώς ξεκίνησε το έθιμο αυτό.

Το αυγό συμβολίζει από αρχαιοτάτων χρόνων την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς, χαράς για την Ανάσταση του Κυρίου.

Μια λαϊκή παράδοση λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά φώναξε: "Είναι αδύνατον. Όπως είναι αδύνατον τα αυγά από άσπρα να γίνουν κόκκινα". Και ξαφνικά τα αυγά έγιναν κόκκινα!

Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο αυτό ξεκίνησε από τους Εβραίους και μάλιστα κατά τύχη. Κατά το εβραϊκό Πάσχα, οι Εβραίοι έσφαζαν ένα αρνί και το αίμα το έριχναν σε έναν κουβά, για να σημαδέψουν μ' αυτό τις εξώπορτες τους, σε ανάμνηση της προστασίας των πρωτότοκων παιδιών τους από τη σφαγή όταν ήταν στην Αίγυπτο.

Κάποτε λοιπόν ένας Εβραίος, κρατώντας αυγά, τα τοποθέτησε κατά λάθος σε έναν τέτοιο κουβά με το αίμα του αρνιού. Όταν θέλησε να τα πάρει για να τα βράσει, τα αυγά είχαν βαφτεί κόκκινα. Αυτό το θεώρησε καλό σημάδι, το είπε στη γειτονιά και από τον ένα στον άλλο έγινε πια έθιμο να βουτούν τα αυγά στο αίμα του αρνιού. Άρχισαν κάποια στιγμή να τα βράζουν πρώτα για να κρατά καλύτερα το χρώμα και να μην ξεβάφουν.

Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι Εβραίοι που εκχριστιανίστηκαν συνέχισαν το έθιμο αυτό, το οποίο εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλους τους χριστιανούς του κόσμου και συμβολίζει πλέον τη χαρά και το θρίαμβο της Ανάστασης.

Υπάρχει κι άλλη μια ερμηνεία πιο ορθολογική για ορισμένους. Τη Σαρακοστή οι περισσότεροι νήστευαν κι έτσι τα αυγά που γεννούσαν οι κότες περίσσευαν. Τι να τα έκαναν τόσα αυγά οι νοικοκυρές; Τα φύλαγαν λοιπόν για το Πάσχα. Την ημέρα της Λαμπρής ήταν το πρόχειρο άφθονο φαγώσιμο που μπορούσαν να φιλέψουν. Τα έβαφαν και κόκκινα που είναι χρώμα χαρούμενο και ξορκιστικό και με διάφορα άλλα χρώματα. Συχνά τα στόλιζαν με ζωγραφιές ή με μαργαρίτες, φτέρες ή με αγριολούλουδα του ελληνικού κάμπου για να γίνουν πιο ευχάριστα.

Το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο και συμβολίζει πάλι την Ανάσταση. Όπως το κλωσσόπουλο σπάει το κέλυφος του αυγού και βγαίνει στο φως της ζωής, έτσι -αυτός ήταν ο συμβολισμός- κομματιάζονται του θανάτου τα δεσμά και από του τάφου τα βάθη ξανάρχεται η ζωή.

Το έθιμο αυτό καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη βυζαντινή αυλή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Αγία Ελένη, με επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Οι καλεσμένοι τσούγκριζαν με τον αυτοκράτορα και τη βασιλομήτορα τα αυγά και στη συνέχεια ακολουθούσε γεύμα στο πασχαλινό τραπέζι.

Πηγή: www.mesogios.gr

"Άψε, Βαγίτσα, το κερί, άψε και το λυχνάρι και έμπα εις την κάμαρα να δεις τι θα μας βγάλεις...". Έτσι προτρέπουν οι καλαντάρηδες από την Κρήτη τη νοικοκυρά να τους φιλέψει για τις χαρούμενες ειδήσεις που της έφεραν.

Πώς άραγε συνδέθηκε το κερί με τη χριστιανική λατρεία; Η μακραίωνη χρήση του ως φωτιστικού μέσου δεν το εμπόδισε να αποκτήσει και μια άλλη σημασία: συμβόλιζε το φως του Ευαγγελίου, τη θέρμη της πίστης.

Έτσι, όταν με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να χρησιμοποιούνται και άλλα μέσα φωτισμού, το κερί παρέμεινε πρωταγωνιστής στις θρησκευτικές τελετουργίες (βαφτίσεις, γάμους...), συμβάλλοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας δέους και κατάνυξης.

"Άναψε λαμπάδα ίσαμε το μπόι του!"

Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο να ανάψουμε ένα κεράκι μπαίνοντας στην εκκλησία, για να δείξουμε το σεβασμό μας. Συχνά ψιθυρίζουμε τις προσευχές μας κοιτάζοντας το γλυκό του φως να τρεμοπαίζει.

Ο λαός μας συνηθίζει να κάνει τάματα από κερί, όταν εκλιπαρεί για κάποια καλοσύνη, θεραπεία από αρρώστια, προσωπική ευτυχία. Έτσι, ανάβει λαμπάδες "ίσαμε το μπόι του αρρώστου", "κεροδένει", ζώνει δηλαδή τρεις φορές την εκκλησία με κερωμένο νήμα που μετά κόβεται και γίνεται κεριά. Ειδικά τα κεριά, καθώς και τα λουλούδια του Επιταφίου, οι πιστοί συνηθίζουν να τα κρατούν ως φυλαχτό στα εικονοστάσια των σπιτιών τους.

"Πανέμορφο πλεχτό κερί σου 'κανα δώρο τη Λαμπρή."

Η κατασκευή των κεριών είναι πλέον μια τέχνη πολύ διαδεδομένη. Ειδικά κάθε Πάσχα η αγορά πλημμυρίζει από πανέμορφα κεριά κάθε σχήματος και χρώματος. Σε αρκετούς αρέσει να στολίζουν τα σπίτια τους με αυτά. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, βέβαια, δεν παρασκευάζονται πλέον με χειροποίητο τρόπο από αγνό μελισσοκέρι, αλλά με βιομηχανικό, από άλλα υλικά, όπως είναι η παραφίνη που προέρχεται από το πετρέλαιο.

Στην Έδεσσα και στη Φλώρινα ωστόσο επιβιώνει η παραδοσιακή τέχνη των χειροποίητων πλεχτών κεριών τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ψυχοκέρια και τα πασχαλιάτικα. Τα πρώτα χρησιμοποιούνται σε τελετές για να τιμηθούν οι νεκροί. Τα πασχαλιάτικα πλεχτά κεριά έχουν διάφορα σχήματα και χρώματα, όπως το "καλαθάκι", για να βάζουν μέσα τα μεγαλύτερα παιδιά το κόκκινο αυγό και τα "πετειναράκια", τα "ρολογάκια", τα "τσαντάκια" και τα "αεροπλανάκια", που κρατούν στην Ανάσταση τα μικρότερα παιδιά και μοιάζουν με κέρινα παιχνίδια! Υπάρχουν επίσης τα "κρεβατάκια", οι "σταυροί" και τα "ευαγγέλια" για τους μεγάλους και τα νυφικά πλεχτά κεριά, που δωρίζουν στις νιόπαντρες κοπέλες τα πεθερικά τους.

Πιστεύεται ότι αυτή η τέχνη έχει τις ρίζες της στα βυζαντινά χρόνια.

Πηγή: Εύη Τσιτιρίδου, Οι Ερευνητές Πάνε Παντού (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ), 10/4/2004

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην Ανάσταση, ο ιερέας βροντοφωνάζει το "Χριστός Ανέστη" μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις -βεγγαλικά, πυροτεχνήματα κ.ά. (από εδώ και η παροιμιακή φράση "Έγινε ανάστα ο Κύριος"), οι οποίες αποτελούν πηγαίο ξέσπασμα, ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Οι λαογράφοι συσχετίζουν το στοιχείο των θορύβων με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι τα βλαβερά και εχθρικά πνεύματα διώχνονται με εκφοβιστικούς κρότους.

Πάντως είναι βέβαιο πως σήμερα το έθιμο έχει μόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα.

Τη Μεγάλη Τετάρτη στις εκκλησίες τελείται το μυστήριο του Ευχέλαιου, στο οποίο ο ιερέας διαβάζει επτά ευχές και επτά ευαγγέλια και ευλογεί το λάδι. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας, οι νοικοκυρές γεμίζουν ένα γυάλινο σκεύος με αλεύρι και τοποθετούν εκεί επτά κεριά, όσες και οι ευχές και τα ευαγγέλια του μυστηρίου. Με το αγιασμένο αλεύρι φτιάχνουν το πρόσφορο της Κυριακής και, αν το Ευχέλαιο γίνει πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, φτιάχνουν το πρόσφορο της Μεγάλης Πέμπτης.

Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας οι επιτάφιοι κάθε ενορίας συναντιούνται σ' ένα κεντρικό σημείο της πόλης. Η συνάντηση των επιταφίων συμβολίζει ότι η Εκκλησία είναι Μία.

Αλλού νέοι κρατούν τον Επιτάφιο ψηλά και περνά όλο το εκκλησίασμα από κάτω και ο ιερέας τους προσφέρει από ένα σταυρολούλουδο που κάθε πιστός το βάζει στις εικόνες του για ευλογία.

Σε κάποια νησιά μας οι νέοι βγάζουν κάλτσες και παπούτσια και μπαίνουν στη θάλασσα κρατώντας τον Επιτάφιο, για να γαληνέψει η θάλασσα και να ταξιδεύουν με ασφάλεια οι ναυτικοί.

Στην Κέρκυρα, όταν γίνει η Πρώτη Ανάσταση το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, αναβιώνει το έθιμο των "Μπότηδων". Οι "Μπότηδες" είναι πήλινα κανάτια γεμάτα νερό, τα οποία οι κάτοικοι τα πετούν από τα μπαλκόνια τους. Οι φιλαρμονικές κατόπιν βγαίνουν στους δρόμους της Κέρκυρας παίζοντας χαρμόσυνα εμβατήρια.

Στο Λεωνίδιο της Πελοποννήσου το βράδυ της Ανάστασης γιορτάζεται με έναν ιδιαίτερα φωτεινό τρόπο. Οι κάτοικοι αναβιώνουν ένα παλαιό πασχαλινό έθιμο, το "πέταγμα των αερόστατων". Κάθε σπιτικό δημιουργεί το δικό του αερόστατο, το ύψος του οποίου φτάνει τα δύο μέτρα και κατασκευάζεται από καλάμια και χαρτιά. Για να πυροδοτηθεί και να πετάξει στον ουρανό, οι κατασκευαστές του χρησιμοποιούν πανί βρεγμένο σε λάδι και πετρέλαιο.

Αναπαράσταση της τελετής του Νιπτήρα πραγματοποιούν οι μοναχοί και ο ηγούμενος της μονής του Θεολόγου στην Πάτμο. Όπως ο Χριστός, παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, έπλυνε τα πόδια των μαθητών του αμέσως μετά το Μυστικό Δείπνο.

Σε κάποιες περιοχές γίνεται το κάψιμο του Ιούδα. Το έθιμο αυτό αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα.

Στη Μονεμβασιά, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στον αυλόγυρο της εκκλησίας, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρώπινου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο υπάρχουν εκρηκτικά.

Στη Σύμη, την Κυριακή του Πάσχα οι κάτοικοι μεταφέρουν το ομοίωμα του Ιούδα στο γιαλό. Στη συνέχεια χορευτικά συγκροτήματα με τοπικές ενδυμασίες παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς στην πλατεία του μουράγιου, όπου καίγεται και το ομοίωμα του Ιούδα.

Στην Κύθνο, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

Στην Κάλυμνο, τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης όσες γυναίκες μπορούν, νέες και ηλικιωμένες, κάθονται κοντά και γύρω από τον Εσταυρωμένο και αρχίζουν να λένε το "Μοιρολόι του Χριστού", που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εδώ και πολλά χρόνια. Το μοιρολόι διαρκεί περίπου μία ώρα και έχει δική του μελωδία ανάμεσα σε βυζαντινό τροπάρι και θλιμμένο δημοτικό τραγούδι.

Πηγές:
EOT www.gnto.gr
"Πάσχα με όλη την οικογένεια. Ήθη, έθιμα & δημιουργίες",
Little Friends, 2007

Αρνί στη σούβλα, κοκορέτσι, κόκκινα αυγά, τσουρέκια και κουλούρια. Αυτό θα απαντούσε κανείς στην ερώτηση: "Τι είναι το πασχαλινό ελληνικό τραπέζι;". Βέβαια, το πασχαλινό ελληνικό τραπέζι ποικίλει από περιοχή σε περιοχή, αλλά αυτά τα εδέσματα βρίσκονται στα περισσότερα τραπέζια την Κυριακή του Πάσχα.

Ξεκινώντας από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου συναντάμε τη μαγειρίτσα. Η λεμονάτη σούπα με αρνί και συκωταριά, φρέσκο μαρούλι και άνηθο. Προετοιμασία του στομαχιού για το τραπέζι της Λαμπρής.

Την Κυριακή του Πάσχα εκείνο που κυριαρχεί στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας είναι το αρνί (σε πολλές και διαφορετικές μορφές). Το αρνί στη σούβλα ξεκίνησε ως έθιμο στη Ρούμελη και στο Μοριά και σιγά σιγά εξαπλώθηκε στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας.

Από το εβραϊκό Πάσχα προέρχεται και το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού, με το αίμα του οποίου έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους, κατ' αναπαράσταση της νύχτας της εξόδου από την Αίγυπτο.

Μετά την έλευση του Χριστού, ο ίδιος θυσιαζόμενος υπήρξε ο "αμνός" του Θεού, ο οποίος "πήρε" τη θέση του πασχαλινού αμνού, αφού θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα.

Οι αμνοί είναι τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα του Πάσχα, καθώς συμβολίζουν το Χριστό.

Πρωί πρωί, μόλις βγει ο ήλιος της Λαμπρής, αρχίζει το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα. Ανάβουν έξω από το σπίτι τη φωτιά -αρκετοί προτιμούν κληματόβεργες που κάνουν το ψητό πιο νόστιμο- και αρχίζει το γύρισμα της σούβλας. Σιγά σιγά στην αρχή και όχι πολύ κοντά στη φωτιά, για να μην "πάρει", να μη φρυγανιστεί το αρνί πριν της ώρας του. Όσο ροδίζει και ζεσταίνεται, τόσο πλησιάζει τη φωτιά η σούβλα. Δίπλα ετοιμάζονται τα κοκορέτσια, τα γλυκάδια και οι μεζέδες, για να συνοδεύσουν τα ποτήρια το κρασί που θα πιουν οι παρέες των συγγενών και φίλων, περνώντας απ' τις ψησταριές να πουν τα "Χρόνια Πολλά" και το "Χριστός Ανέστη".

Άλλο ένα έδεσμα που έχει την τιμητική του την ημέρα αυτή είναι το κοκορέτσι, ο βασιλιάς των συνταγών με εντόσθια.

Παραδοσιακό θεσσαλικό πιάτο είναι η αρνίσια μπόλια γεμιστή με εντόσθια και χόρτα. Στη Μακεδονία παρόμοιο πιάτο είναι ο σαρμάς με γέμιση από γλυκάδια, συκώτι, ρύζι και χορταρικά.

Στην Πίνδο ονομάζεται τρίμμα και η γέμισή του έχει αυγά, συκώτι, λάπαθο, ψίχα από ψωμί και τυρί.

Στην Ήπειρο και στη Ρούμελη έχουμε τα γαρδουμπάκια και στην Κύπρο τα φρυγαδέλια και τις σεφταλιές.

Στα νησιά του Αιγαίου αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας προτιμούν το κατσικάκι αντί για το αρνί, το οποίο το στέλνουν στο φούρνο και όχι στη σούβλα.

Το όνομα "τσουρέκι" προέρχεται από την τουρκική λέξη "corek", που αναφέρεται σε οποιοδήποτε ψωμί (γλυκό συνήθως αλλά και αλμυρό) είναι φτιαγμένο με ζύμη που περιέχει μαγιά. Η ονομασία μάλλον υιοθετήθηκε από τους Έλληνες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και από τότε ξεκίνησαν να φτιάχνουν τη δική τους εκδοχή ενός γλυκού ψωμιού φτιαγμένο με γάλα, βούτυρο και αυγά. Βέβαια, το τσουρέκι καταναλώνεται σήμερα στην Ελλάδα όλο το χρόνο, αλλά έχει μια μοναδική σημασία την πασχαλινή περίοδο.

Εκτός από το τσουρέκι, υπάρχουν και άλλες ποικιλίες πασχαλινού ψωμιού γνωστές ως "λαμπροκουλούρα" ή "λαμπρόψωμο" ή με άλλες ονομασίες. Το ψωμί αυτό είναι συμβολικό, γιατί αντιπροσωπεύει την Ανάσταση του Χριστού, καθώς το αλεύρι ζωντανεύει και μεταμορφώνεται σε ψωμί.

Το σχήμα των πασχαλινών ψωμιών ποικίλει ανάλογα με τις τοπικές παραδόσεις. Το πιο γνωστό είναι φυσικά η πλεξούδα, με ή χωρίς κόκκινο αυγό. Οι πλεξούδες και οι κόμποι προέρχονται από τους ειδωλολατρικούς χρόνους ως σύμβολα για την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων.

Πρωί πρωί τη Μεγάλη Πέμπτη σε όλη την Ελλάδα, οι γυναίκες καταπιάνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν με μυρωδικά τις κουλούρες της Λαμπρής και τις στολίζουν με λουρίδες από ζυμάρι και ξηρούς καρπούς. Ανάλογα με το σχήμα που τους έδιναν παλιότερα είχαν και διάφορα ονόματα. "Κοφίνια", "καλαθάκια", "δοξάρια", "αυγούλες", "κουτσούνες", "κουζουνάκια". Παρόμοιες κουλούρες έφτιαχναν και στα βυζαντινά χρόνια, τις "κολλυρίδες" και ήταν ειδικά ψωμιά για το Πάσχα, σε διάφορα σχήματα, που είχαν στο κέντρο ένα κόκκινο αυγό.

Τα κλασικά είναι τα τραγανά κουλουράκια βουτύρου σε σχήμα πλεξούδας. Ανάλογα βέβαια με την τοπική παράδοση, πασπαλίζονται με σουσάμι, αρωματίζονται με πορτοκάλι και αλλάζουν... σχήμα.